گرفتن مالیات سابقه بسیار طولانی دارد، از همان زمان که فرد یا افرادی توانستند اقتداری محلی و منطقه‌ای ایجاد کنند تا وقتی که پس از پیمان وستفالی دولت-ملت‌ها رسمیت یافتند، مالیات همواره یکی از منابع درآمد دولت‌ها بوده است. گرچه مالیات همواره بار منفی برای پرداخت کنندگان داشته است اما اگر اصول آن رعایت شود می‌تواند مفید فایده واقع شود. یکی از بهترین شیوه‌های دریافت مالیات، مالیات برارزش افزوده است که از اواخر دهه 80 شمسی در ایران نیز اجرایی شده است، اینکه مالیات بر ارزش افزوده چیست شاید سوال خیلی از افراد ازجمله شما باشد، مثلا مالیات بر ارزش افزوده طلا چیست و آیا تفاوتی با مالیات بر ارزش افزوده رستوران دارد؟ اساسا مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟ آیا برای همه مشاغل و کالاها یکسان است یا تفاوت دارد؟ آیا مالیات بر ارزش افزوده سال 99 با سال 97 متفاوت است یا هرساله تغییر می‌کند؟ ما در این مطلب می‌خواهیم به بررسی چیستی مالیات بر ارزش افزوده و مشاغلی که معاف از این قانون هستند بپردازیم.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

می‌توان گفت یکی از مترقی‌ترین شیوه‌های اخذ مالیات که در سال‌های اخیر در دنیا باب شده است مالیات برارزش افزوده است. منظور از این نوع مالیات، مالیاتی است که تمام بار آن روی دوش تولیدکننده نخواهد بود بلکه یک زنجیره کاملی از تولیدکننده، توزیع کننده و مصرف کننده را در بر می‌گیرد. امروزه اخذ این نوع مالیات در اکثر کشورهای دنیا از جمله ایران انجام می‌شود. قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال 1387 در مجلس شورای اسلامی تصویب و از همان سال اجرایی شد.

همانگونه که می‌دانید دو نوع مالیات داریم:

• مالیات مستقیم
• مالیات غیرمستقیم

مالیات بر ارزش افزوده در دسته دوم یعنی مالیات غیرمستقیم قرار می‌گیرد که به صورت پلکانی از تولیدکننده تا مصرف کننده باید آنرا بپردازند. در واقع زمانی که شما کالایی را به عنوان مصرف کننده خریداری می‌کنید مبلغی بیشتر از قیمت تمام شده و سود آن کالا به عنوان مالیات به فروشنده خواهید پرداخت، قبل از شما فروشنده و توزیع کننده این مبلغ را به تولیدکننده پرداخت کرده‌اند و تولیدکننده نیز طرف حساب سازمان امور مالیاتی برای پرداخت مالیات آن محصول است.

آیا می‌دانید ارزش افزوده چیست؟

تمرکز اصلی این نوع مالیات بر «ارزش افزوده» است؛ منظور از ارزش افزوده میزان ارزشی است که در هر مرحله از ابتدای تولید تا فروش به یک کالا اضافه می‌شود. این کالاها معمولا در یک زنجیره قرار می‌گیرند که در هر یک از مراحل یا زنجیره‌ها میزانی به ارزش کالا اضافه خواهد شد. به عنوان مثال طلا زمانی که استخراج می‌شود ناخالصی‌هایی دارد، تا اینجا طلای ناخالص مقداری ارزش دارد تا اینکه در کارخانه‌ها این طلا جداسازی شده و پرداخت می‌شود و به صورت شمشه در می‌آید. در این مرحله دوباره به ارزش طلا افزوده شده است. کارگاه‌های طلاسازی شمشه را خریداری کرده و آنرا آب می‌کنند و به صورت انگشتر، النگو، پلاک و غیره در می‌آورند، در این مرحله دوباره به ارزش طلا افزوده می‌شود، پرداخت، آبکاری، مخراج کاری و سایر مراحل نیز هر یک میزانی به ارزش طلایی که از معدن استخراج شده بود می‌افزاید. همانگونه که مشاهده کردید طلا یک زنجیره از استخراج با مخراج کاری را طی کرده و به دست مشتری می‌رسد و در هر مرحله نیز ارزش آن بالاتر می‌رود که به این فرآیند ارزش افزوده می‌گویند.

مالیات بر ارزش افزوده چگونه محاسبه می‌شود؟

مالیات بر ارزش افزوده میزان مشخصی است که خریدار در هنگام خرید علاوه بر بهای اصلی کالا باید آنرا نیز پرداخت کند. روشی که با آن مالیات بر ارزش افزوده محاسبه می‌شود روش تفریق غیرمستقیم است. در ایران مالیات بر ارزش افزوده ۹ درصد است؛ از این میزان یک درصد برای امور بهداشت و سلامت اختصاص داده شده، 3 درصد آن به عنوان عوارض به شهرداری و دهیاری همان شهر و استانی که تولیدکننده در آن فعال است پرداخت می‌شود، 0.027 درصد نیز توسعه، رشد و گسترش ورزش‌های همگانی اختصاص می‌یابد و ما بقی آن به خزانه دولت واریز می‌شود. گفتنی است نرخ 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده قانون فعلی است و امکان کاهش یا افزایش آن در سال‌های دیگر وجود دارد.

سازمان امور مالیاتی هر چندوقت یکبار مالیات بر ارزش افزوده را دریافت می‌کند؟

در واقع این نوع مالیات به صورت فصلی محاسبه می‌شود بنابراین در طول یکسال 4 بار یعنی دوره بهاره، دوره تابستانه، دوره پاییزه و دوره زمستانه این مالیات از سوی سازمان امور مالیاتی (هر سه ماه یکبار) دریافت می‌شود. مهلت پرداخت نیز تا پانزده روز پس از پایان هر دوره است که در صورت عدم پرداخت در موعد تعیین شده، جریمه‌هایی برای مودیان در نظر گرفته خواهد شد.

کدام مشاغل معاف از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند؟

به منظور حمایت از برخی مشاغل، در هر کشوری برخی از کسب و کارها معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند به عنوان مثال، نان از جمله کالاهایی به حساب می‌آید که نه مشتری، نه نانوا و نه سایر زنجیره تولید این محصول نیازی نیست مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کنند. در جدول زیر لیستی از مشاغل معاف از این نوع مالیات را مشاهده می‌کنید: